Al langere tijd ben ik gefascineerd door Dunbar’s Number. De Britse antropoloog Dunbar concludeerde, op grond van onderzoek naar niet-menselijke primaten, dat het aantal stabiele, sociale relaties wat de mens kan onderhouden, een maximum kent van ruwweg rond de 150.
Uit eigen ervaring weet ik dat dit getal ook betekenisvol is binnen een werkkring; binnen een organisatie van rond de 150 medewerkers kun je, als je er een tijdje werkzaam bent, al je collega’s nog persoonlijk kennen.
Ook op andere plekken kun je Dunbar’s Number tegenkomen, zelfs binnen het toezicht op de accountancy. In een vroege versie (september 2003) van de memorie van toelichting bij de in 2004 in te voeren Wet toezicht Accountantsorganisaties sprak het Ministerie van Financiën de verwachting uit dat maximaal 164 organisaties een vergunning voor de wettelijke controle (weco) van jaarrekeningen zouden aanvragen. Het aantal van 164 werd destijds als volgt gemotiveerd:
‘De beursgenoteerde en grote ondernemingen zullen hun controleopdrachten vooral gunnen aan de wereldwijde en nationale spelers, 14 in totaal. Controleopdrachten bij middelgrote ondernemingen en instellingen zullen echter ook door regionale en eventueel zelfs lokale spelers op de accountantsmarkt uitgevoerd kunnen worden. Naar schatting zal op termijn hooguit een 150tal van deze accountantsorganisaties daadwerkelijk dergelijke controles uitvoeren en daardoor vergunningplichtig zijn.’
De voorspelling van het ministerie is inmiddels 20 jaar oud, het is interessant om te zien in hoeverre deze is uitgekomen.
Bij de start van het vergunningensysteem in 2007 vroegen 699 kantoren een reguliere (niet-OOB) vergunning aan. Een geslaagde emissie, zullen we maar zeggen. Na een inhoudelijke beoordeling heeft de AFM in 2008 aan 463 van deze kantoren een vergunning verleend. Daarbij werd aangetekend dat 65% van deze vergunninghouders minder dan zes weco’s verricht. Een betekenisvolle opmerking: Impliciet was de constatering dat 35% van de 463 vergunninghouders meer dan vijf controles uitvoerden. Cijfermatig kom je dan uit op 162 accountantskantoren (35% van 463) met een reguliere vergunning, wat nagenoeg gelijk is aan de voorspelling van 164 van het ministerie vijf jaar eerder.
Fast forward naar 2022, het eerste jaar waarin het toezicht op de reguliere (niet-OOB) vergunninghouders voor weco’s onder de hoede van de AFM is gebracht. Daarbij heeft de AFM gekozen voor een data-georiënteerde aanpak. In het in november 2022 uitgebrachte rapport Sector in beeld 2022 geeft de AFM inzichten op basis van data van alle accountantsorganisaties met een vergunning.
In het rapport wordt een daling van het aantal kantoren met een vergunning gesignaleerd, waarbij gesuggereerd wordt dat de daling sinds 2019 stabiliseert.
Het aantal reguliere vergunninghouders heeft zich in de eerste 13 jaren van het vergunningenstelsel dus (nog) niet ontwikkeld naar de oorspronkelijke verwachting van 150. Inmiddels is het aantal vergunninghouders verder gedaald, naar een aantal van 247 kantoren in januari 2023.
Ondertussen blijft de omvang van de controlepraktijk per kantoor voor de AFM een relevant criterium. De AFM heeft voor haar toezicht de vergunninghouders in segmenten ingedeeld, waarbij de segmenten primair zijn bepaald op basis van de omzet uit weco’s in 2020.
Het A-segment van de AFM bestaat uit de zes OOB-vergunninghouders (de Big 4, aangevuld met BDO en Mazars). Het B-segment ziet op de 17 kantoren die vanwege hun omvang (meer dan 150 weco’s en meer dan € 3 miljoen omzet uit weco’s) na invoering van de Wet toekomst accountancysector een raad van commissarissen ingesteld moeten hebben. De B-kantoren in het B-segment verzorgen gemiddeld 249 weco’s per kantoor.
Het C- en D-segment ziet op de 23 respectievelijk 130 kantoren die gemiddeld 96 respectievelijk 26 weco’s per kantoor uitvoeren.
Het E-segment heeft de AFM toegewezen aan de groep kantoren van 88 kantoren die gemiddeld 5 weco’s uitvoeren. Het is duidelijk dat de AFM een sterke oriëntatie heeft op de omvang van de controlepraktijk van de vergunninghouders.
In hedendaags Nederlands: Size Matters.
Ongetwijfeld gaat de consolidatie in de accountancy door, wie weet gaat de voorspelling van het ministerie op termijn toch nog uitkomen.